Cần ưu tiên cái… phụ    Hồi còn trẻ, sống ở nông thôn những năm đầu thập kỉ 70 của thế kỉ trước đời sống còn rất khó khăn, có khi hai ba nhà phải chung nhau một nhà vệ sinh (gọi là hố xí hai ngăn). Tôi nhớ gia đình mình đã cố gắng tiết kiệm mới xây được nhà vệ sinh trong khuôn viên đất ở. Tuy nhiên, lại không lường trước việc ảnh hưởng tới các gia đình khác, công trình nằm đầu hướng gió hắt vào nhà ông bác ruột. Tuy không thấy ông phàn nàn gì nhưng tôi cũng sang “thăm dò”, ông thủng thẳng nói: “Bây giờ nhà tôi ngồi ăn cơm cứ như thể có phân trong mồm”! Vậy là công trình đành phải tháo dỡ, di chuyển và dùng nhiều cách xử lí cho hết mùi ô nhiễm. Người dân sống gần bãi rác Nam Sơn (Hà Nội) thường chịu nhiều dịch ruồi muỗi. Ngày nay mọi người đều biết công trình vệ sinh đặc biệt quan trọng với mỗi gia đình dù đó chỉ là công trình phụ. Dù chỉ gánh trách nhiệm bảo đảm vệ sinh cho mỗi gia đình nhưng rất có thể nó lại gây ô nhiễm cho người khác. Nói rộng ra ở tầm cộng đồng xã, huyện tới tỉnh và quốc gia, công trình xử lí chất thải là rất quan trọng. Tuy vậy, lãnh đạo nhiều địa phương hình như vẫn coi xử lí chất thải là việc phụ nên đầu tư thường “khiêm tốn”. Hầu hết các khu xử lí chất thải tại các địa phương đều “có vấn đề” khiến người dân bức xúc. Chỉ khi khu xử lí bị người dân phản ứng quyết liệt khiến dư luận quan tâm, lúc đó lãnh đạo mới vào cuộc để xử lí “phần ngọn”. Bãi rác Nam Sơn chỉ cách khu dân cư 50m. Những ngày qua, người dân quanh bãi rác Nam Sơn (huyện Sóc Sơn, TP Hà Nội) phản ứng quyết liệt bằng cách ngăn cản xe chở rác ra vào khiến rác thải nhanh chóng “ngập” các khu tập kết gây ô nhiễm nhiều tuyến phố Thủ đô. Lãnh đạo thành phố phải vào cuộc một cách cương quyết và điểm nóng tạm thời được “tháo ngòi”. Tuy nhiên, những ô nhiễm và bất cập tại bãi rác này chưa thể giải quyết một sớm một chiều. Công nghệ tại đa số khu xử lí rác thải sinh hoạt hiện nay là chôn lấp và đốt hủy. Đây là công nghệ dễ ứng dụng và rẻ tiền nhất nhưng để lại hậu quả xấu cho môi trường, nhất là không khí và nguồn nước. Hiện nay, khi hình thành dự án xử lí chất thải sinh hoạt người ta thường chỉ quan tâm là lấy khoảng cách nhất định với khu dân cư (cho đó là an toàn) rồi tiến hành bồi thường, giải phóng mặt bằng. Thế nhưng sự ô nhiễm theo nguồn không khí, nguồn nước thường vượt xa do công nghệ xử lí lạc hậu, không triệt để. Sự đánh giá tác động môi trường của dự án thường chủ quan, thậm chí hời hợt và hệ quả sự phản đối của người dân là tất yếu. Bãi rác Đa Phước ở huyện Bình Chánh là khu xử lý rác thải lớn nhất TP HCM cũng chủ yếu chôn lấp. Trên cả nước hiện nay những dự án xử lí chất thải sinh hoạt quy mô lớn còn rất ít, mức đầu tư tầm 2-3 nghìn tỉ có thể đếm trên đầu ngón tay. Tuy ngân sách hạn hẹp nhưng nhiều địa phương vẫn phóng tay chi hàng nghìn tỉ đồng cho những công trình chưa cấp bách như tượng đài, bảo tàng… rồi để cảnh hiu hắt tựa bỏ hoang. Trong khi đó ít địa phương dám “phóng tay” xây dựng một khu xử lí rác thải quy mô lớn, công nghệ hiện đại chừng nghìn tỉ đồng trở lên. Có lẽ do còn nhận thức công trình xử lí chất thải chỉ là những công trình phụ?./. Đinh Hoàng Bài bình luận đăng Báo Người cao tuổi và Báo điện tử Ngày mới online ngày 17 tháng 01 năm 2018